• Kommunen har ei viktig rolle i arbeidet med berekraft fordi mykje må løysast lokalt.
• FNs berekraftsmål er verdas plan for å fjerne fattigdom, ulikskap og klimaendringar. Ein må sjå målat i samanheng.
• Prosjektet Berekraftsfylket Møre og Romsdal er eigd av fylkeskommunen. Statsforvaltaren er støttespelar og samarbeidspartnar. Prosjektet starta i 2019, då dei nasjonale forventingane til planlegging slo fast at FN17 er eit hovudspor.
• Det er laga ein fylkesdekkande berekraftsrapport som anbefaler samarbeid på seks punkt.

• Kvifor planlegg vi? Planlegging gir oversikt og forståing for oppgåvene som skal løysast. Vi står i dag overfor komplekse samfunnsutfordringar, noko som gjer det nødvendig å planlegge.
• Kvifor har vi eit plansystem? Plansystemet bidreg til å sikre demokratiske prinsipp. Det er ein arena for å ta avgjerder på vegner av fellesskapet. Plan- og bygningsloven gir dei rettslege rammene. Plansystemet bidreg til å sikre styring gjennom plan og ikkje enkeltavgjerder.

• Kommuneplanens samfunnsdel er det strategiske styringsverktøyet til kommunen.
• Ein plan er ikkje berre eit plandokument. Like viktig er prosessen fram mot vedtak av dokumentet.
• Den kommunale planstrategien er den einaste obligatoriske øvinga kvart fjerde år, som kommunen skal gjere etter kommunevalet.
• I samfunnsdelen gjer ein val om kva utvikling kommunen ønskjer framover og set mål for samfunnsutviklinga. Måla må vere realistiske, elles gir dei lita meining som strategi.

Korleis lukkast med strategisk samfunnsplanlegging?

1. Sett av tid til planlegging.
2. Ordførar og kommunestyret må eige planen.
3. Kommuneplanen er kommunedirektøren si oppgåve. Plansjefen er tilretteleggar.
4. Sett av personellressursar til å gjere oppgåva og sikre framdrift.
5. Heile kommuneorganisasjonen må med i planarbeidet – både i utarbeidinga og gjennomføring av planen.
6. Planen skal byggje på kunnskap om kva som er kommunen sine utfordringar og moglegheiter.
7. Engasjer innbyggjarar, organisasjonar og rådgjevande utval.
8. Ha god dialog med næringslivet.
9. Snakk med nabokommunar – kva kan vi få til ilag?
10. Lag eit plansystem der planar heng saman og blir følgt opp med midlar i økonomiplan og budsjett og i handlingsplanar og verksemdsplanar.
11. Vis fram at de når måla dykkar – hugs å feire!
12. Om du står fast – ring ein ven, for eksempel fylkeskommunen, Statsforvaltaren eller Distriktssenteret.

• Det er store endringar kommunen skal handtere. Auke i talet eldre og auke i helse og omsorgsbehov. Nedgang i fødselstal og sentralisering. Innvandring og eit meir mangfaldig samfunn. Fleire står utanfor samfunns- og arbeidsliv. Aukande ulikskap og fattigdom. Aukande barrierar for kulturell deltaking og endring i korleis innbyggarar, lag og organisasjonar deltek i frivillig arbeid. Klima-, natur- og miljøutfordringane tiltar. Trongare økonomiske rammer for kommunesektoren. Digitalisering av arbeidsoppgåver og digital infrastruktur. Risiko for uønskte hendingar. Lokaldemokratiet er utfordra frå fleire hald. Vedvarande mangel på personell og kompetanse.
• Mange kommunar er optimistiske om eiga befolkningsutvikling. Vi ser at fleire har for høge og urealistiske forventingar. Å utvikle seg kan handle om å bremse befolkningsnedgangen og gi god livskvalitet og tenester til dei innbyggjarane kommunen har. Sjølv om det er mange tilhøve kommunen ikkje rår over er det mogleg å påverke noko av det som gjer at folk vel å bli.

Gruppeoppgåve 1 (18 min)

• Kva betyr strategisk samfunnsplanlegging for deg som lokalpolitikar?
• Kva meiner du skal til for at samfunnsdelen blir et reelt styringsverktøy?

Arbeidsmetode (IG):

• Reflekter kvar for dykk i 2 minutt (noter gjerne på lappar)
• Del med kvarandre (8 min)
• Drøft fellesnemnarar og prioriter 2-3 på kvart spørsmål (8 min)

Gruppeoppgåve 2 (18 min)

Introduksjon til oppgåva: Kunnskapen kvar enkelt av dykk har er ein viktig del av kunnskapsgrunnlaget til kommunestyret. Tenk på kunnskap du har frå eige liv med organisasjonserfaring, skole og arbeidsliv. I denne oppgåva vil vi at de også har i mente det de har høyrt så langt i dag.

• Kva er den viktigaste kunnskapen du har med deg inn i kommunestyret?
• Kva meiner du kommunestyret trenger meir kunnskap om?

Arbeidsmetodar (IG)

• Individuell: 2 minutt
• Gruppe: Runde rundt bordet 2 minutt på kvar. Drøft viktige fellesnemnarar (8 + 8 min).

Kommunalsjefane sat ved kvart sitt gruppebord og noterte frå gruppearbeida. Etter kvar oppgåve la gruppene fram sine synspunkt i plenum. Her er nokre eksempel på refleksjonar frå delinga i plenum.

Kva betyr strategisk samfunnsplanlegging for deg som lokalpolitikar?

• «Strategisk samfunnsplanlegging har stor betydning. Det er eit viktig arbeid. Det gir oss eit styringsverktøy, som blir viktig når politikarane skal behandle saker».
• «Planane bør vere kortfatta og enkle, og rullerast ofte dersom dei skal styrast etter».

Kva meiner du skal til for at samfunnsdelen blir et reelt styringsverktøy?

• «Alle som blir nemnt i planen må involverast. Det har vore lite gruppearbeid i lag med politikarane den siste tida. Det må til for at planen skal vere eit reelt styringsverktøy som du kan bruke».
• «Ein god plan bør vere godt forankra både administrativt og blant politikarane».

Kva er den viktigaste kunnskapen du har med deg inn i kommunestyret?

• «Eg tek med meg livskunnskap og kunnskap om det å vere medmenneske. Eg ønskjer å vere ein lyttepost for folket, og bringe det vidare inn i kommunestyret».
• «Eg har brei arbeidserfaring, erfaring frå frivillig arbeid og utdanning som eg tek med meg inn i prosessane».

Kva meiner du kommunestyret trenger meir kunnskap om?

• «Vi treng meir konkret politikaropplæring og opplæring i planarbeid».
• «Vi treng kunnskap om reglar og lovverk ein gong i året, og det er spesielt viktig når det kjem nye inn i kommunestyret».

• Berekraftspyramiden er en av fleire måtar å synleggjere samanhengen mellom dei tre berekraftsdimensjonane. Kva betyr det for arealplanlegginga?
• Det første ein må erkjenne er at alt skjer på ein stad. Det er mykje å hente på å ha kontroll på kvar ulike ting skjer. For det andre ligg mynde til å gjere vedtak om arealbruk til kommunen (med visse unntak). Kommunane har det primære ansvaret for å halde orden på arealbruken. For det tredje så rører arealpolitikken ved alle dei tre berekraftsdimensjonane.
• Regjeringa sine forventningar til kommunal og fylkeskommunal planlegging legg FNs berekraftsmål til grunn for samfunns- og arealplanlegginga.
• KS peikar i sitt utfordringsdokument sterkare enn nokon gong på arealforvaltinga som verkemiddel.

• Sjølv om utfordringa med klimaendringar og tap av natur er global, må arbeidet for å redusere klimagassutslepp og å tilpasse oss eit nytt klima gjerast lokalt.
• Verden har allereie blitt 1,1 grader varmare. Utviklinga skjer fortare enn vi tør tenke på.
• Natur- og klimakrisa må sjåast og løysast i samanheng.
• Korleis vi brukar og forvaltar areala våre er avgjerande for om vi greier å bremse klimaendringane, tilpasse oss eit klima i endring og stanse tapet av natur. De har stor påverknadskraft som planmyndigheit.
• Korleis legge til rette for berekraftig utvikling?
  • Bruk klimabudsjett som styringsverktøy.
  • Få med næringslivet på forpliktande tiltak.
  • Legg til rette for redusert transportbehov.
  • Legg til rette for redusert forbruk gjennom delingssystem og kvalitetsprodukt som kan reparerast.

Jordvern

• Matjorda er ei føresetnad for at vi skal kunne produsere mat i framtida. Det må vi ta eit større ansvar for. Jordvern bidreg til å oppretthalde naturmangfaldet, til flomdemping, karbonbinding, verdiskaping, arbeidsplassar og gode lokalsamfunn.
• Stortinget seier at matproduksjonen skal aukast tilsvarande befolkningsauken. I dag er sjølvforsyningsgraden under 50 prosent.
• Jordvernet er eit viktig plantema i plan- og bygningslova. Vi har ein nasjonal jordvernstrategi og ein regional jordvernstrategi. I Hurdalsplattforma vert jordvernmålet stramma inn.

Strandsone

• Strandsona er den arealtypen i Noreg med sterkast utbyggingspress. Den er svært attraktiv for friluftsliv, rekreasjon og naturopplevingar, men også for ulike næringar som bustadbygging og fritidsbustader.
• Plan- og bygningsloven § 1-8: Generelt byggeforbod i 100-metersbeltet for å sikre allemannsretten. Miljøverdiar og allmenne interesser skal takast vare på. Statlege planretningslinjer for strandsona.
• Heilskapleg og langsiktig planlegging gjennom kommuneplanen er viktig.

• Kulturmiljøa blir skapt av samspelet mellom menneske og omgivnadane.
• I den siste stortingsmeldinga kom ein ny felles nemning: kulturmiljø. Kulturmiljø er område der kulturminna inngår som del av en større heilskap eller samanheng (Kulturminnelova § 2).
• Imponert over plan for kulturarv i Vanylven. Et godt lagarbeid mellom frivillige, administrasjon og politikarar.
• Kulturmiljø=berekraft. Sosial og kulturell, miljømessig og økonomisk.
• Løft arbeidet med kulturmiljøa dykkar til eit av de politisk viktige felta.

Gruppene fekk delt ut eit kart over kommunen. Gruppeoppgåvene:

Merk av i kartet dei næringsareala som er best eigna for vidare utvikling.

• Kvifor er desse areala best egna?
• Kva slags næring er dei ulike areala eigna for?

Merk av i kartet dei næringsareala som er mindre eigna for vidare utvikling.

• Er det areal som er sett av til næring i dag, som ikkje er tatt i bruk og som kan tilbakeførast?
• Er det areal som er sett av til næring i dag som kan kome i konflikt med klima, natur, strandsone, jordvern eller kulturmiljø?

Gruppene fekk 45 minutt til oppgåva, før dei delte kort i plenum det dei hadde snakka om. Deltakarane ga tilbakemelding om at det var fint å arbeide på denne måten. Dei tykte det var nyttig å ha eit fysisk kart.

I etterkant ser vi at vi kunne ha venta med å legge fram karta. Diskusjonane handla fort om konkrete område og grunneigarar, framfor at det vart ein diskusjon om strategi knytt til arealplanlegging.

Kommunens handlingsrom i dispensasjonssaker etter plan- og bygningslova.

Det faglege innlegget om dispensasjonar var ikkje ei rein juridisk innføring i vilkåra for å gje dispensasjon. Målet var å vise plan- og bygningslova sitt system og korleis dispensasjonsføresegnene passar inn. Kva handlingsrom har kommunen ved handsaming av saker etter plan- og bygningslova? Ein snakka om kva handlingsrom politikarane og forvaltninga har i ulike type saker, og spissa dette inn mot plan- og bygningslova.

Etter det faglege innlegget var det ei gruppeoppgåve. Gruppene fekk presentert to tidlegare avgjorte klagesaker hjå Statsforvaltaren. Gruppene fekk presentert dei aktuelle sakene og skulle diskutere desse, før dei fekk vete kva den endelege avgjerda hadde vorte. Diskusjonen om sakene skapte engasjement og forståing for prosessane i dispensasjonssaker.

Sakene som vart diskuterte handla om:

• Bruksendring frå naust til rorbu: Ei spesifikk sak som omhandla ei bruksendring frå naust til rorbu. Saka gjaldt eit naust som var regulert til naustformål og ligg i 100-metersbeltet langs sjøen.
• Terrasse/platting ved bustadhus: Ein søknad om å rive ein eldre veranda og bygge ein ny platting rundt huset. Området var avsett til LNFR formål og byggegrense langs vatnet nedanfor huset.